Strona Gminy Zakroczym

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7
  • 8
  • 9
  • 10
  • 11
 
  •  
  •  
  •  
  •  

 

Zakroczym w perspektywie historycznej

 

Zakroczym jest jednym z najstarszych grodów na Mazowszu. Historia jego powstania rozpoczęła się wraz z kształtowaniem początków państwowości polskiej. Gród w swym pierwotnym istnieniu leżał niżej skarpy. Zalążkiem miasta był istniejący tu w średniowieczu gród strzegący przeprawy i brodu na Wiśle. Nazwa Zakroczym pochodzi od "zakrotu", co znaczy tyle, co przekraczać rzekę. Z etymologii nazwy miasta wynika zatem, iż miejscowość zawdzięcza swe określenie położeniu geograficznemu. Podanie głosi, że "pierwotne miasto miało leżeć niżej w stosunku do obecnej miejscowości i nazywało się Kroczym albo Kroczyn". Częste powodzie spowodowały upadek osady a mieszkańcy przenieśli się wyżej, nad rzekę i nowe miejsce nazwali Za-kroczym lub Za-kroczyn.

 

Pierwszy dokument mówiący o Zakroczymiu to akt Bolesława Śmiałego z 1065 roku, tzw. "Falsyfikat Mogilniański". Wynika z niego, że Zakroczym jako gród był zobowiązany do opłat i danin na rzecz klasztoru benedyktynów z Mogilna, z zastrzeżeniem, by nie odbywało się to z uszczerbkiem dla kościoła parafialnego. Na podstawie niezupełnie ścisłych danych można uważać, że w tym czasie Zakroczym był niewielką osadą, której mieszkańcy zajmowali się handlem zbożem, drewnem wykorzystując do tego nurt Wisły jako połączenie Pomorza z Mazowszem, a Narwi i Bugu jako most łączący Mazowsze z Litwą.

 

W 1374 roku Zakroczym został stolicą Ziemi Zakroczymskiej i ten stan rzeczy utrzymał się do III rozbioru Polski. Gród był ośrodkiem licznych zjazdów (odbyło się ich 28). Uchwały podejmowane na tychże zjazdach dały podstawy późniejszemu kodeksowi mazowieckiemu. W tym czasie gród został spalony (nieznane są okoliczności tego pożaru) król Kazimierz Wielki wzniósł murowany "zamek", ale wcześniej bo 8 czerwca 1335 roku Ziemowit i Trojden z wielkim mistrzem krzyżackim Teoderykiem de Aldenbruch odnawiają tu poprzednio zawarte porozumienie.

 

Zakroczym, miasto graniczące z dwiema dzielnicami, staje się ośrodkiem licznych spotkań wielu książąt i innych dostojników. Miasto zyskuje sobie sympatię ówczesnych monarchów, o czym świadczą liczne nadawane mu przywileje. Zakroczym może poszczycić się w tym i późniejszym okresie z wielu postaci znajdujących uznanie i sławę w kraju i poza jego granicami. Stąd pochodzą m.in.: Erazm - budowniczy pierwszego mostu na Wiśle w Warszawie, Jan - kasztelan zakroczymski i ojciec św. Stanisława Kostki, Andrzej Noskowski - biskup płocki, kanclerz ostatnich książąt mazowieckich, ojciec Bernard Grotowski - kapucyn, XIX - wieczny kartograf (wydał w 1888 roku mapę diecezji płockiej).

 

W roku 1709 następują najazdy szwedzkie. Atak Karola XII i zdobycie przez niego miasta przynosi spustoszenie i dalszą ruinę już i tak biednego miasta. Od czasu spalenia Zakroczymia przez Szwedów i wojny prowadzonej z elektorem brandenburskim trudno było przywrócić miastu dawną świetność. Lata 1709 - 12 to okres wyludnienia miasta, panowała tu epidemia zwana morowa zarazą, czasem przybierająca nazwę "choroby zakroczymskiej".

 

Józef Młocki kasztelan zakroczymski w roku 1757 po naradach z mieszczanami sprowadził do Zakroczymia zakonników ojców kapucynów. Stał się on fundatorem klasztoru.

 

Najwybitniejsi ludzie tego okresu to: Antoni Krasiński - kasztelan zakroczymski, który dążył do uporządkowania gospodarki miejskiej (– niestety bez rezultatów), marszałek Karol Zakrzewski syn Michała chorążego zakroczymskiego, Sawa Caliński - marszałek zakroczymski.

 

Na Sejmie Czteroletnim ziemię zakroczymską reprezentowali posłowie: Jan Zieliński i podkomorzy Józef Radzicki (przeciwnicy Konstytucji 3 maja). W Zakroczymiu zorganizowano zebranie na którym przemawiał przybyły z Warszawy Onufry Weytt przedstawiając przebieg prac nad konstytucją i wyraził wdzięczność królowi i marszałkom za nadanie praw miastom, organizatorami zebrania byli: land wójt Tomasz Słupecki i prezydent Karol Świtkiewicz.

 

W 1793r. miasto zostało zajęte przez wojska rosyjskie, nastąpiły ciężkie czasy, rekwizycje, aresztowania. W czasie powstania kościuszkowskiego miasto narażone było na ciągłe przemarsze wojska i związane z tym stałe kwaterunki. Taki stan doprowadził do dalszej dewastacji miasta oraz swawoli żołnierzy a tym samym miasto z każdym dniem stawało się uboższe i pełne niepokoju.

 

Po III Rozbiorze Polski wraz z zajęciem miasta przez Prusaków skończyła się niepodległość Zakroczymia. Miasto należy do regencji toruńskiej to jest do Prus Nowowschodnich.

 

W okresie trwania Księstwa Warszawskiego na miejscu dawnego przymostowego szańca szwedzkiego z 1656 roku wzniesiono umocnienia, które wraz z wybudowaną twierdzą modlińską - Fort nr 1, zaczęły stanowić ważny punkt strategiczny. Miasto stało się wówczas widownią nieustannych przemarszów oraz kwater wojsk polskich i francuskich. W okresie budowy twierdzy modlińskiej w Zakroczymiu mieszkało tu wielu robotników, zatrudnionych tu przy pracach budowlanych.

 

Z nadejściem roku 1806 nadeszła epoka marszów napoleońskich, Zakroczym stał się miejscem, gdzie przez Wisłę przeprawiła się część wojsk napoleońskich dążących pod Pułtusk. Piechota z korpusu marszałka Davout, która walczyła z Rosjanami nocą z 9 na 10 grudnia przy ujściu Wkry następnie dotarła do Pomiechowa. Korpus marszałka Augereau przeprawił się pomiędzy Kazuniem a Modlinem. Dywizja Dąbrowskiego wracająca z Friedlandu kwaterowała dwa tygodnie w Zakroczymiu. W tym czasie Zakroczym zaludnił się dużą ilością robotników znajdujących pracę przy wznoszeniu twierdzy modlińskiej. Klasztor zmienia się raz w koszary, innym razem w szpital.

 

W 1813 roku, carski przywódca wojskowy, Iwan Paskiewicz kieruje z Zakroczymia akcją oblegania Modlina. W tym trudnym okresie historycznym ludność miasta liczy około 600 osób, które cierpią powszechną biedę. W czasie powstania listopadowego miasto organizuje oddziały powstańcze. Następnie po ponownym zajęciu Warszawy w 1831 roku przez wojska carskie, Zakroczym jest miejscem obrad sejmu i rządu; posiedzenia władz odbywają się w tutejszym refektarzu klasztoru. Tu Joachim Lelewel zainicjował ustanowienie odznaki dla zasłużonych w walce o sprawę narodową, tzw. "Gwiazdę Wytrwałości", zwaną też: "Gwiazdą Zakroczymską". Podczas powstania styczniowego miasto wystawia do walki oddziały powstańcze; w tym czasie w mieście podobnie jak w pozostałych zaborach wzmaga się terror carski.

 

W wydarzeniach związanych z powstaniem styczniowym udział Zakroczymia jest dużo mniejszy. Najwybitniejszą postacią jest Grotus późniejszy naczelnik cywilnej organizacji w płockim. Grotus mieszkał we wsi Smoły pod Zakroczymiem. On to organizuje patriotyczną uroczystość w kościele św. Krzyża, nabożeństwo za spokój duszy Lelewela na katafalku ustawionym umieszczono orła białego. Inne akcje patriotyczne są przygotowywane przez Kleniewskiego z Zaborowa, Markowskiego - podsądka i ojca Mariana Pińskiego wikarego zakroczymskiego. Ojciec Marian Piński przechowywał pieczęć powstańskiego naczelnika miasta.

 

Zakroczym od początku istnienia niepodległego państwa w 1918 roku posiadał siedmioklasową szkołę podstawową, działało tu ognisko zajmujące się oświatą dla dorosłych. W 1932 roku z inicjatywy kierownika tutejszej szkoły, Tadeusza Hanzlika zostaje wybudowana nowa szkoła, w stawianie której włączyło się całe społeczeństwo. Pod koniec lat 30-tych liczba mieszkańców wynosiła około 6300 osób, w tym Żydów blisko 3000.

 

Nadszedł jednak 1 września 1939 roku, "gdy padła Warszawa, padł Modlin, wówczas głównym punktem oporu stał się Fort nr 1 oraz odcinek od Fortu poprzez Gałachy do Wisły. Wojsko wspierane moralnie i materialnie (żywność) przez mieszkańców miasta walczy do ostatniej kropli krwi".

 

Okres okupacji to czas powszechnego terroru. Niemcy dokonują egzekucji (na ludności cywilnej: Cyganach, Polakach, Żydach), prowadzą wywózki do obozów, stosują różnego rodzaju represje. Okupant na terenie Fortu nr 1 organizuje obóz. W 1944 roku fosy fortu stają się miejscem uwięzienia dla około 30000 mężczyzn z Warszawy i okolic. W ten sposób okupant chce ograniczyć udział narodu w powstaniu warszawskim. Zakroczymianie mimo to wykazują się w tych trudnych warunkach odwagą i patriotyzmem, organizując Rodzinę Zakroczymską świadczącą pomoc osobom jej potrzebującym.

 

Wyzwolenie w 1945 roku przynosi wolność, ale i stawia kolejne wyzwania mieszkańcom miasta i zniszczonych okolicznych wsi. Zakroczym został zniszczony w wyniku działań wojennych podczas II wojny światowej w 78%. Z czasem został odbudowany kościół parafialny, klasztor, szkoła, domostwa.

 

Kazimierz Szczerbatko